Kamusal alanlar kent içinde insanların en çok etkileşimde bulunduğu yerler olmasına rağmen şehir planlamasında ve mimaride maalesef en az değer gören yerler listesinin başında yer almakta. Kamusal alan tasarımları, kültürel etkileşim ile toplumsal boyutta değişimlere sebep olduğu gibi kentin kimliğini değiştirerek yeni bir kimlik kazanmasını da sağlayabilir. Sovyet döneminin endüstri kentlerinden Naberezhnye Chelny’nin ana meydanı olan Azatlyk Meydanı yenilenme projesi bir kentin kamusal alanını değiştirerek kentin imajının nasıl değiştiğini anlamamızı sağlayan başarılı bir proje.
Bir şehrin meydanı o şehrin geçmişi hakkında birçok bilgi verir. Orijinal Azatlyk Meydanı, aslında merkezi bir eksenle tasarlanmıştı ve belediye binasını, Lenin’e adanmış bir müzeye bağlaması amaçlanmıştı ancak bu müze inşa edilmedi. Müze yapılamadığı için insanlar tarafından kullanılmayan meydan bağlantı unsuru olma özelliğini de kaybetti. Kamusal alan, şehrin Sovyet ve sanayi geçmişinin sadece bir kalıntısı haline geldi. Devam eden bakım sayesinde iyi durumda tutuldu ancak şehrin hayatından tamamen koptu. Eski Sovyet şehirlerinde sıkça karşımıza çıkan bu “terk edilmiş” meydan, Rotterdam merkezli mimarlık ofisi DROM tarafından yenilenerek farklı insan gruplarına hitap eden çok karakterli, dinamik ve yaşayan bir kamusal alana dönüştürüldü.
Proje aslında Rus kentlerindeki yaşamı iyileştirmek ve kullanılmayan, eski Sovyet kent planlamasını günümüz şehir planlamasına uygun hale getirmek için Mono-Şehir Kalkınma Fonu’nun desteklediği beş aşamalı bir programın ilk adımındaki önemli projelerden birisi. Yeni tasarım ile meydan yakınlardaki mahalleler ve diğer yeşil alanlar arasında bir bağlantı bölgesi olarak kurgulandı. Yürüyüş rotaları herkes tarafından açıkça görülebilir şekilde tasarlandı ve mevcut ekosistem ve manzara korunarak yeni yerel bitkilerle entegre edildi.
Azatlyk Meydanı bu proje ile birlikte çok amaçlı ve dinamik bir yeşil alana dönüştürmekle kalmadı aynı zamanda “gri bir endüstri kenti” imajını da silmeyi başardı.
Meydan, her biri kendi karakteri, farklılaşmış materyali ve işlevi olan ve ayrı ayrı rotalarla birbirine bağlanan üç farklı kare bölüm olarak tasarlandı: Haftalık açık hava pazarını barındıran etkinlik alanı, amfitiyatro ve kafe alanı içeren çim alan ve havuz, oyun alanları ve buz pisti içeren kültür meydanı. Kentin endüstriyel geçmişine hatırlatma yapan turuncu renkli spiral platform meydanın kareselliğine dikey bir boyut ekleyerek şehir merkezinin cesur dönüşümünü sakinlerine daha net ve görünür hale getiriyor.
Projenin şehre kattığı bir başka önemli nokta da yerel üreticiler için yeni ve heyecan verici bir öğrenme ve üretim deneyimi sağlaması. Bazı yerel üreticiler üretim hatlarını proje amacıyla dönüştürerek şehir ekonomisinde yeni bir niş yarattı. Örneğin turuncu spiral için ana destekleyici yapı, gaz boruları yapımında kullanılan teknoloji kullanılarak üretildi. Tüm bu yönleriyle proje, sadece şehir merkezinde fiziksel bir dönüşüm yaratmadı aynı zamanda şehrin kimliğinin ve dinamiklerinin sürdürülebilir dönüşümüne de neden oldu.
Tek bir kamusal alanın insan odaklı tasarım ve yerel ekonomiyi destekleyen bir proje ile değişimi, tüm şehrin kaderini değiştirebilir. Kamusal alanlar o şehirde yaşayan insanlar için olduğu kadar ülkenin kalkınması için de kilit rol oynar. İnsanlarla etkileşimde olan ve yerel ekonomiyi destekleyen kamu projeleri, mutlu ve sürdürülebilir bir sistemi destekler. Bütün bir şehrin kaderini değiştirebilir.
